Autor: Mia Couto, Ema riku mak sira nebe’e kaer meius produsaun iha sira nia liman laran.
Ema Riku mak ema sira nebe’e hamosu osan, fo’o empregu ba ema seluk. Ema sira osan-na’in mak sira nebe’e iha simplesmente osan. Ka hanoin katak sira iha osan. Tamba, hare’e lolo’os, laós sira iha osan, osan mak iha sira. Lia lo’os mak nune’e: Ita nia maluk “riku” sira, sira kiak tebtebes. Buat nebe’e sira iha, laós sira mak kaer. At-liu tan, buat hirak nebe’e sira hatudu tun-sae ba ema hotu atu hare’e hanesan sira nian, ema seluk nia propriedade. Produtu hosi naoksaun no eskema bisnis. Biar nune’e, ita nia maluk osan-na’in sira labele goza ho hakmatek buat hotuhotu sira naok. Sira moris iha obsesaun nia laran katak ema seluk hakarak naok sira.
Sira hakarak forsa polisial sira ho nível. Maibé forsa polisial sira ho nível bele hatama fali sira rasik ba komarka. Sira presiza ordem sosial ida nebe’e ladun iha razaun ba kriminalidade. Maibé sira orasne'e riku tamba de’it iha dezordem sosial nune'e.
Ita nia riku-foun sira nia mehi boot mak, afinal, buat kikoan oan ida: kareta luxu ida, ho buat nabilan lais balu. Maibé kareta luxu labele mehi ás, bainhira estrada sira nia kuak doko kareta sira tun-sae. Mercedes ka BMW atu uza sira nia nabilan tomak ladiak, tamba sira sibuk barak liu atu sés iha mikrolet nakbetok sira nia let, nomos sés tun-sae estrada kuak barbarak. Atu iha estrada diak presiza iha rikusoin oinseluk. Rikusoin ida nebe’e bele serve sidade. No ita nia riku-foun sira nia rikusoin mai hosi dalan ida kontráriu fali: hosi mukit sidade no sosiedade nian.
Ita nia ema riku-falsu sira nia uma luxu, laós atu simu ema ba hela iha laran, maibé liliu ba ita atu seluk bele hare’e de’it. Hari’i de’it, atu ema sira lao liu iha dalan bele hare’e ka ema seluk nia matan bele maus. Maibé bainhira sira hatudu-án, nune’e, nakonu ho renda no loko-án, sira atrai ema seluk nia ambisaun. Rezidénsia sira nia luxu husu atu didin haleu ho grade besi, lutu elétriku no sekuriti privadu. Maibé biar iha sekuriti barbarak iha odamatan oin, ita nia riku-kiak sira la konsege hadook ema seluk nia hateke ho matan-ikun no laran-moras.
Koitadu ba riku foun sira. Sira hanesan serveja hasai ho presaun. Sa’e sá, sa’e lalais tebtebes, maibé nafurin mak barak liu. Kopu de’it mak folin isin laíha. Sira podia hakiak animal ka kuda modo. Maibé lae. Em vez de nune’e, ita nia osan-na’in sira buras hosi presaun hakiak mak amantes. Maibé amante sira (no/ka amante mane sira) iha inkonveniente boot ida: presiza sustenta sira ho mimos karu tebtebes. Inkonveniente boot liu mak produtu nia garantia la eziste. Amante ema ida nian ohin, aban, bele sai fali amante ema seluk ida nian. Hakiak-nain amante sira nia fuan laíha hakmatek: se’e mak ohin halo traisaun, hatene katak nia mos bele hetan traisaun aban.
Ita nia osan-na’in sira ho lais ladun sente diak iha sira nia kulit rasik. Sira mehi atu sai amerikanu, sul-afrikanu. Sira iha ambisaun sai ema seluk, dook hosi sira nia knua, hosi sira nia kondisaun rasik. No sira buka imita ema seluk, asimila hahalok ema riku lolo’os sira hosi fatin sira riku lolo’os nian. Maibé ita nia kandidatu ba bisnismen nem konsege rezolve dilema simples ruma: sira bele sosa aparénsia, maibé labele sosa respeitu no simpatia ema seluk nian. Sira seluk nebe’e hare’e hirak ne’e pasiar iha luxu nebe’e explika mos lalós. Sira seluk nebe’e rekoñese ba sira rasik katak buat bosoktén ida. Ita nia elite osan-na’in laós elite ruma: buat falsu ida, buat imitasaun lais ida.
Luta libertasaun nasional lao tuir prinsípiu moral ida: la hanoin atu troka elite exploradora ida ho seluk ida, biar bele hosi rasa seluk ida. Ema lakohi mudansa simples ida, hanesan opresor sira troka malu deit. Ohin ita besik atu halo desizaun ida: se’e mak ita haruka tama ba joga iha kombate hosi dezenvolvimentu? Hirak ne'e mak atu reprezenta ita iha kampu naran "luta ba progresu" nia laran? Ita nia riku-foun sira, (nebe’e nem hatene explika sira nia osan sira mai hosi nebe’e) sira tau sira nia án-rasik hanesan suplente ona, ansi makaas atu sira nia tempu to’o lalais ba naoksaun ita nia país.
Sira rai-na’in maibé hosi kulit liur de’it. Tamba sira prontu ona atu sai moleke ba ema seluk, ema estranjeiru sira. Salak ema doko hosi dook atrativu sufisiente, sira sei fa’an buat oitoan nebe’e mak ita sei iha. Ita nia osan-na'in balu ladun hadook-án hosi labarik sira nebe'e husu atu hein sira nia kareta. Kandiadtu foun sira ba ema-poderozus husu atu sira mak hein ita nia país. Komunidade doador bele ba halo kompras ka almosu a vontade, tamba sira mak sei tau-matan ba nasaun. Ita nia ema riku sira fo’o imajen ita nian hanesan ema labarik. Hanesan los labarik sira foin tama iha loja rebusadu nian. Sira nabén tomak ho de’it murak ruma sira bele tara ba sira nia isin.
Sira aproveita rikusoin públiku hanesan sira nia sana rasik. Sira nia arrogánsia halo ita moe, sira nia kultura laek, sira nia desprezu ba povu, sira nia atitude elitista ba kiak. Uluk hau mehi atu Moçambique iha ema riku ho soin lolo’os no ho proveniénsia mo’os! Ema riku nebe’e hadomi ninia emar no defende sira nia país. Ema riku nebe’e hamoris rikusoin. Nebe’e hamosu empregu no dezenvolve ekonomia. Respeita jogu nia regras. Ho liafuan ida, ema riku nebe’e halo ita hotu iha rikusoin. Índiu norte-amerikanu sira nebe’e sobrevive hosi masakre kolonizasaun, sira komete buat hanesan suisídiu póstumu ida: sira entrega-án tomak ba hemu tua to’o halo sira beiala sira nia dignidade nabén lakon tia ba rai. Ba ita nia kazu, osan mak bele sai tua fatál ne’e. Ita nia elite sorin ida orasne'e prontu lós atu halo suisídiu istóriku idane'e. Halo sira oho-án mesmesak. Lalika dada ita seluk no país tomak ba mout hotu ho sira.
No comments:
Post a Comment